Pomorskie klasztory – w 1050. rocznicę Chrztu Polski

„Katolicyzm nie jest dodatkiem do polskości, zabarwieniem jej na pewien sposób, ale tkwi w jej istocie, w znacznej mierze stanowi jej istotę. Usiłowanie oddzielenia u nas katolicyzmu od polskości, oderwania narodu od religii i od Kościoła, jest niszczeniem samej istoty narodu”.
(Roman Dmowski, „Kościół, naród i państwo”, 1927)


Przyjęcie przez księcia Polan Mieszka I 1050 lat temu chrztu jest nie tylko wydarzeniem historycznym, ale - jak twierdzi ogół historyków - wydarzeniem, które radykalnie wpłynęło na losy polskiego narodu, państwa i Kościoła. Wraz z chrystianizacją rozpoczął się bowiem proces przyjmowania zachodniej struktury politycznej i administracyjnej państwa, systemu prawnego, obyczajów czy łaciny jako języka urzędowego. Przebiegał on przez wiele lat i doprowadził do włączenia na stałe Państwa Polskiego w krąg polityczno-kulturowy Europy łacińskiej. Zaś chrystianizacja okazała się trwałym sukcesem, a katolicyzm jako wyznanie większości Polaków jest aktualny do dnia dzisiejszego.

Istotną rolę w chrystianizacji Polski odegrały klasztory. Na Pomorzu Gdańskim pierwsza fundacja klasztorna sięga XII w. (cystersi w Oliwie). Później powstały kolejne w wielu miejscowościach, m.in. w Gdańsku, Pelplinie, Tczewie, Kartuzach, Żarnowcu. Poza szerzeniem chrześcijaństwa były one ośrodkami życia intelektualnego i artystycznego, a w początkowym okresie istnienia miały także wpływ na rozwój gospodarczy Pomorza. Z czasem niektóre klasztory, oprócz uposażenia w postaci gruntów i nieruchomości miejskich, zyskały spore majątki w wyniku różnych darowizn i zapisów testamentowych. W okresie reformacji część z nich rozwiązano (dominikanie w Tczewie, benedyktyni w Świętym Wojciechu k. Gdańska). Pozostałe powoli uległy sekularyzacji na mocy edyktu likwidacyjnego Fryderyka Wilhelma III, króla pruskiego,  z 1810 r.
W zasobie Archiwum Państwowego w Gdańsku znajduje się kilka zespołów archiwalnych akt klasztornych. Należą do nich akta:
-  Klasztoru Benedyktynów w Świętym Wojciechu z 1329 r. (APG 939);
-  Klasztoru św. Brygidy w Gdańsku z lat 1376-1790 (APG 345);
-  Klasztoru Cysterek, później Benedyktynek w Żarnowcu z lat 1257-1819 (APG 942);
-  Klasztoru Cystersów w Oliwie od XII w. do 1829 r. (APG 940);
-  Klasztoru Cystersów w Pelplinie z lat 1256-1305 (APG 941);
-  Klasztoru Dominikanów w Tczewie z 1546 r. (APG 943);
-  Klasztoru  Karmelitów w Gdańsku z lat 1579-1735 (APG 346);
-  Klasztoru Kartuzów w Kartuzach z lat 1384-1752 (APG 945);
-  Klasztoru Norbertanek w Żukowie od XIII w. do 1589 r. (APG 944).

Włączając się w ogólnopolskie obchody jubileuszu chrztu Polski poniżej prezentujemy niektóre archiwalia klasztorne z zasobu naszego Archiwum. Dokumenty na wystawę starano się wybierać uwzględniając także zmieniający się na przestrzeni wieków ich wygląd, materiał pisarski czy rodzaj środków uwierzytelniających. O ich wyborze – poza najstarszymi dokumentami – decydowała ponadto estetyka i kunszt wykonania. Jednak nie dla wszystkich okresów historycznych  zachowały się one równie reprezentatywnie.

Opracowanie:  dr Lidia Potykanowicz-Suda
Skany i zdjęcia: Oddział digitalizacji i reprografii
Przygotowanie techniczne: Łukasz Franiek